کاغذ یکی از پرمصرفترین کالاهاست که اگرچه ممکن است به چشم نیاید اما بخش بزرگی از صنایع به آن وابسته بوده و از قبل تولید ان، تعداد زیادی صنعت و بازار شکل گرفتهاند. به همین دلیل هم رهبر انقلاب در دیدار سال 91 خود از نمایشگاه کتاب، کاغذ را یک «صنعت امتداددار» خواندند و از این منظر بر اهمیت آن تاکید کردند. برای مثال کافیست علاوه بر چند صد هزار نسخه کتابی و چندین میلیون نسخه نشریهای که در سال چاپ میشوند، به کاغذ مورد نیاز آموزش و پرورش برای چاپ میلیونها جلد کتاب درسی توجه کنید. دفاتر تحریر دانش آموزان هم که جای خود را دارد. با این حساب میتوان حدس زد که کمی بالا و پایین شدن قیمت کاغذ چه تاثیر بزرگی در بازارهای مختلف و صنایع وابسته خواهد گذاشت. اتفاقی که سه سال پیش رخ داد و هنوز هم تبعاتش وجود دارد.
با بالا گرفتن موضوع گرانی کاغذ، پای بالا رفتن قیمت ارز هم به ماجرا کشیده شد و مشخص گردید که کاغذ وارداتی تقریبا همه نیاز ایران به کاغذ را تامین میکند و عملاً چیزی به نام تولید داخل وجود ندارد. اینچنین بود که چرایی عدم توفیق کارخانههای دولتی در تامین نیاز داخلی مورد بحث قرار گرفت و بیش از همه دو کارخانه بزرگ تولید کاغذ یعنی کارخانههای مازندران و پارس مورد توجه قرار گرفتند. پیگیری و همت رسانههای متعهد باعث شد تا موضوع گرانی کاغذ فراموش نشود و این مسئله حوزه فرهنگ همچنان جوی چشم مسئولان باشد. اتفاقی که باعث شد تا واقعیتهایی بعضاً باورنکردنی از جفا به کاغذ داخلی عیان شود.
اردیبهشت سال قبل خبری منتشر شد که در بادی امر باورکردنی به نظر نمیرسید و خیلیها منتظر بودند تا تکذیب شود. اما این اتفقا نیفتاد و حالا یکسال پس از آن اتفاق مشخص شده است که واقعا آن اتفاق افتاده است.
آن روزها طاهر شبیری، دبیرسندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران با انتقاد از تصمیم وزارت آموزش و پرورش درباره خرید کاغذهای تحریر خارجی برای چاپ کتابهای درسی سال 93-92 گفت: این اقدام وزارت آموزش و پرورش برخلاف تاکیدات مقام معظم رهبری در حمایت از تولید ملی است وعواقب چنین تصمیمهای باعث بروز بحران در صنعت چوب و کاغذ شده و برای این صنعت ایجاد مشکل در تولید داخل میکند. وی افزود: در سال حماسه اقتصادی تصمیم مسئولان آموزش و پرورش برای واردات 50 میلیون دلار کاغذ مفهومی جز خارج ساختن سرمایه ارزی کشور، نادیده گرفتن همت ملی و انتقال اشتغال و تثبیت شغل برای شرکتهای بیگانه خارجی ندارد.او همان موقع گفته بود: کاغذ تحریر در داخل کشور فقط در سال ۹۲ با تامین و تخصیص مواد اولیه و مورد نیاز حداقل 20 هزار تن قابلیت تولید دارد. بنابراین انتظار میرود تا مسئولان موضوع خرید کاغذ از شرکتهای خارجی و واردات بیرویه کاغذ را پیگیری کنند.
هشدار آن روز این فعال حوزه کاغذ که مورد توجه رسانهها هم قرار گرفته بود چندان جدی تلقی نشد تا یکسال بعد یعنی اردیبهشت 93 او بار دیگر به این موضوع اشاره کند و انجام شدن آن واردات را شماتت کند: وزرات آموزش و پرورش سال گذشته اقدام به واردات 50 میلیون دلار کاغذ خارجی کرد، امسال هم برای تولید 50 میلیون دفترچه مناقصهای برگزار کردند. نکته جالب موضوع این است که شرط فقط خرید کاغذ خارجی بود.
شبیری اینبار با ارائه توضیحاتی نشان داده بود که واردات کاغذ خارجی توسط آموزش و پرورش نه تنها از نظر اقتصادی فاجعه است، بلکه از نظر کیفیت مورد نظر هم به صرفه نیست. او گفته بود: به لحاظ کیفیت کاغذ تولید داخل در دو شرکت مازندران و پارس دارای مجوز بهداشتی است و هم اینکه ارزش افزوده در داخل کشور در صورت استفاده از آنها حفظ میشود، ولی کاغذهایی که خریداری میشود کاغذ WOODFREE هستند. اینکه کاغذها شفافیت بالایی دارند از سوی دیگر قیمت تمامشده آنها بسیار است. ضمن اینکه به لحاظ بازتاب نور، نور زیادی برای خواننده ساتع میکند و اساساً برای فرد مطالعهکننده ضرر دارد.
وی ادامه داد: مسلماً کتابهای درسی که دانشآموزان از آن استفاده میکنند و زمان بسیاری را در صرف نگاه کردن به آن میکنند، با ضررهایی همراه میشود، فارغ از اینکه در هیچ جای دنیا مرسوم نیست.گرانترین نوع کاغذ برای استفاده کتابهای درسی مورد استفاده قرار گرفت.
مناقصهای که شبیری از آن سخن میگفت اعتباری 15 میلیون دلاری داشت که قرار بود به جیب تولید کننده خارجی برود، آن هم جلوی چشم تولیدکنندگان داخلی!
اما این پایان ماجرا نبود. پیگیری رسانهها و افزایش حساسیت مسئولان نسبت به این موضوع باعث شد تا هفته گذشته خبرهای خوبی به گوش برسد. در حاشیه بازدید اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی از کارخانه کاغذ مازندران اعلام شد که در آستانه سال تحصیلی جدید و به منظور تامین 15 هزار تن از 50 هزار تن کاغذ مورد نیاز وزارت آموزش و پرورش، این وزارتخانه با کارخانه کاغذ مازندران قرار داد همکاری مشترک امضا کرد. اگرچه این میزان نسبت به کل میاز آموزش و پرورش شاید کم باشد اما شروعی خوب و امیدوار کننده است. مدیرعامل کارخانه کاغذ مازندران در حاشیه امضای این قرارداد حتی اعلام کرد که امسال تأمین حدود 13 هزار تن کاغذ وزارت آموزش و پرورش کشور ترکیه را این کارخانه ایرانی متعهد شده است. و البته آمار تاسف باری را هم بیان کرد: وی واردات کاغذ در سال گذشته را 267 هزار تن بوده است.
همه این موارد نشان میدهد که باید موضوع کاغذ را جدی گرفت و بعنوان یک صنعت امتداددار به آن اهمست داد. همچنین باید تلاش نمود تا لااقل نیاز چند هزار تنی دستگاهها و نهادهای دولتی با کاغذ داخلی تامین شود. اتفاقی که خواهد افتاد، البته اگر تدبیر و همت پشت قضیه باشد.