چالش‌ها، راهکارها، نرخ زاد و ولد و نرخ باروری در ایران
- توضیحات
- :::
- دسته: اجتماعی |
- منتشر شده در شنبه, 11 خرداد 1404 20:51 |
حیات غرب - کاهش نرخ رشد جمعیت و پیری سریع جامعه. طبق آمار رسمی مرکز آمار ایران، نرخ رشد جمعیت کشور در سال‌های اخیر کاهش نگران‌کننده‌ای داشته است؛ جمعیت کشور در سال ۱۴۰۳ به ۸۶ میلیون نفر رسیده، اما نرخ باروری به کمتر از ۱.۷ فرزند برای هر زن کاهش یافته است. اگر این روند ادامه پیدا کند، تا سال ۱۴۳۰ بیش از ۲۶ درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل خواهند داد و کشور به یکی از پیرترین جوامع منطقه تبدیل می‌شود.
شعار روز ملی جمعیت «فرزندآوری، امید به آینده» اعلام شده است. این شعار تأکیدی بر نقش خانواده، فرزندان و نسل جوان در آینده‌سازی کشور دارد. مسئولان حوزه سلامت، آموزش و سیاست‌گذاری اجتماعی، بار دیگر بر ضرورت حمایت همه‌جانبه از خانواده‌ها و تسهیل شرایط فرزندآوری تأکید کرده‌اند.
برنامه‌های دولت در روز جمعیت
در سال ۱۴۰۴، هم‌زمان با روز ملی جمعیت، برنامه‌هایی از سوی نهادهای دولتی از جمله وزارت بهداشت، سازمان ثبت احوال، صدا و سیما، و مرکز امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری در سطح کشور برگزار می‌شود. این برنامه‌ها شامل:
رونمایی از سامانه‌های تسهیل ازدواج و فرزندآوری
ارائه بسته‌های تشویقی تولد نوزادان
برگزاری همایش‌های تخصصی درباره بحران جمعیتی ایران
پخش ویژه‌برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی با محوریت خانواده و جمعیت در رسانه ملی
سیاست‌های تشویقی جدید در سال ۱۴۰۴
بر اساس اعلام شورای عالی جمعیت، از ابتدای سال جاری چند سیاست جدید برای تشویق فرزندآوری اجرایی شده است. این سیاست‌ها شامل افزایش مرخصی زایمان، وام‌های کم‌بهره تولد فرزند دوم به بعد، تسهیلات خرید مسکن خانواده‌های دارای فرزند و مشوق‌های بیمه‌ای برای مادران خانه‌دار است.
روز ملی جمعیت ۱۴۰۴: چالش‌ها، راهکارها، نرخ زاد و ولد و نرخ باروری در ایران
بحران جمعیت ایران در یک نگاه
۱. افزایش میانگین سنی از ۲۲ به ۳۲ سال
طبق اعلام دبیر ستاد ملی جمعیت، متوسط سن جامعه ایران طی ۴۵ سال گذشته ۱۰ سال افزایش یافته و به ۳۲ سال رسیده است، یعنی سرعت پیرشدن جمعیت ایران سه برابر میانگین جهانی است.
۲. کاهش نیروی کار فعال
در حال حاضر تنها ۲۶ درصد جمعیت استان‌هایی مانند یزد را جوانان ۱۸ تا ۳۵ سال تشکیل می‌دهند، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۱۴۳۵، یک‌سوم جمعیت ایران سالمند خواهند بود که فشار سنگینی بر نظام تأمین اجتماعی وارد می‌کند.
۳. رکوردشکنی در کاهش رشد جمعیت
ایران با کاهش ۷۰ درصدی نرخ باروری نسبت به دهه ۶۰، رکورددار کاهش رشد جمعیت در جهان شناخته شده است. مدیر درمان تأمین اجتماعی استان اصفهان اعلام کرده: سرعت سیر جوانی به پیری در کشور به ۳۰ سال رسیده است.
روز ملی جمعیت ۱۴۰۴: چالش‌ها، راهکارها، نرخ زاد و ولد و نرخ باروری در ایران
چرا ایرانیان کمتر فرزندآوری می‌کنند؟
۱. موانع اقتصادی: از گرانی مسکن تا بیکاری
بررسی‌های دانشگاه علامه طباطبایی نشان می‌دهد قیمت مسکن، تورم و هزینه‌های بالای زندگی اصلی‌ترین عوامل کاهش فرزندآوری هستند، برای مثال در استان اصفهان تنها ۱۰.۰۳ درصد نرخ ولادت ثبت شده که بخشی از آن ناشی از فشار اقتصادی است.
۲. تغییرات فرهنگی و سبک زندگی
نگرش جوانان به ازدواج و فرزندآوری در حال دگرگونی است. مطالعات نشان می‌دهد تمایل به تجردگرایی و تأخیر در ازدواج در بین نسل جدید افزایش یافته است.
۳. چالش‌های زنان شاغل
تطابق نداشتن قوانین کار با نیازهای مادران، نبود مراکز مراقبت از کودکان در محل کار و فشار نقش‌های چندگانه از موانع اصلی برای زنان شاغل است، به‌طور مثال فقط ۷۹۷ بانوی شاغل در کهگیلویه و بویراحمد از مزایای دوران بارداری استفاده کرده‌اند که نشان‌دهنده ضعف حمایت‌هاست.
روز ملی جمعیت ۱۴۰۴: چالش‌ها، راهکارها، نرخ زاد و ولد و نرخ باروری در ایران
نقش رسانه‌ها و خانواده‌ها
در کنار سیاست‌های حمایتی، فرهنگ‌سازی نقش مهمی در تغییر نگرش مردم نسبت به فرزندآوری دارد. رسانه‌ها با تولید محتوای جذاب، می‌توانند ذهنیت جامعه را نسبت به تشکیل خانواده و داشتن فرزند اصلاح کنند، همچنین خانواده‌ها به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، نیازمند حمایت، آموزش و انگیزه برای ایفای نقش مؤثر در آینده کشور هستند.
قانون جوانی جمعیت: چه اقداماتی انجام شده است؟
۱. مشوق‌های اقتصادی
پرداخت ۴۰ درصد هزینه‌های درمان ناباروری برای ۲۰۰۰ زوج
اعطای وام‌های کم‌بهره ازدواج و افزایش مرخصی زایمان
طرح بیمه زنان خانه‌دار و دختران مجرد
۲. برنامه‌های فرهنگی
برگزاری جایزه ملی جوانی جمعیت با مشارکت بخش خصوصی و رسانه‌ها
راه‌اندازی زیست‌بوم جمعیتی برای حمایت از حیات جنین
۳. توسعه زیرساخت‌ها
تدوین پیش‌نویس قانون جامع حقوق سالمندان و ایجاد شهرهای دوستدار خانواده با بهبود حمل‌ونقل عمومی و فضاهای شیردهی
روز ملی جمعیت ۱۴۰۴: چالش‌ها، راهکارها، نرخ زاد و ولد و نرخ باروری در ایران
۵ راهکار کلیدی برای افزایش نرخ باروری
۱. اصلاح قوانین کار برای زنان
ایجاد شرایط کاری انعطاف‌پذیر، توسعه مراکز مراقبت از کودکان در محل کار و افزایش سهمیه‌های شغلی برای مادران
۲. حمایت همه‌جانبه از خانواده‌ها
افزایش یارانه‌های مستقیم برای فرزندان سوم به بعد
اختصاص مسکن ارزان‌قیمت به خانواده‌های پرجمعیت
۳. آموزش‌های پیش از ازدواج
گنجاندن دوره‌های مهارت‌های زندگی و فرزندپروری در برنامه‌های مدارس و دانشگاه‌ها
۴. مشارکت بخش خصوصی
شرکت‌های دانش‌بنیان با ارائه سامانه‌های حمایتی نشان داده‌اند که فناوری می‌تواند در سیاست‌های جمعیتی نقش‌آفرین باشد.
۵. مدیریت مهاجرت جوانان
ایجاد فرصت‌هایی شغلی در شهرهای کوچک و روستاها برای جلوگیری از تمرکز جمعیت در کلان‌شهرها
روز ملی جمعیت ۱۴۰۴: چالش‌ها، راهکارها، نرخ زاد و ولد و نرخ باروری در ایران
نقش شهروندان در حل بحران جمعیت
فرهنگ‌سازی در شبکه‌های اجتماعی: تولید محتوای مثبت درباره مزایای خانواده‌های پرجمعیت
حمایت از برنامه‌های محلی: مشارکت در رویدادهایی همچون هفته ملی جمعیت که در یزد با محوریت وفاق ملی برگزار شد.
الگوسازی چهره‌های مشهور: استفاده از تأثیرگذاری سلبریتی‌ها برای ترویج فرزندآوری
آینده جمعیت ایران در گروی اقدامات امروز
ایران تنها هشت سال فرصت دارد تا پنجره جمعیتی خود را پیش از بسته شدن کامل حفظ کند؛ موفقیت در این مسیر نیازمند همکاری بین دستگاه‌های دولتی، بخش خصوصی و جامعه مدنی است.
روز ملی جمعیت باید فرصتی برای بازنگری سیاست‌ها و اجرای برنامه‌های عملیاتی باشد؛ چرا که جمعیت جوان، موتور محرکه توسعه پایدار است.