تاریخ تحولات سیاسی ایران(قسمت چهارم)

توضیحات

:::

دسته: مقالات |

منتشر شده در چهارشنبه, 22 مرداد 1393 23:45 |

ازآغازشکل گیری قوه مقننه درایران درسال 1285 که ره آورد نهضت مشروطیت بود تاسرنگونی رژم شاهنشاهی درسال 1357کشورماشاهدتشکیل بیست وچهاردوره مجلس قانونگذاری درمدت افزون بر72سال بوده است(14مهر1285تا22بهمن1357).ازاین تعدادمجلس 5مجلس دردوران قاجار ،6مجلس دردوران رضاشاه و13مجلس دردوران محمدرضاشاه تشکیل گردید..مدت هردوره مجلس ازآغازتازمان محمدرضاشاه 2سال بوده است .به احترام مشروطیت وفرمان مظقرالدین شاه به مجلس شورای ملی دارالمظفرگفته می شد.درزمان پهلوی دوم باتأسیس مجلس سنا،ایران دومجلسی شدوبرای آن هاازکلمه مجلسین استفاده می گردید.درطول دوران تشکیل مجلس شورای ملی ایامی بوده است که به علت نبود مجلس به آن دوران فترت گفته می شود. اینک به بیان مختصری ازهریک ازاین دوره هااشاره می گردد.

مجلس اول

اولین جلسه مجلس اول درکاخ گلستان باحضورمظفرالدین شاه تشکیل گردیدو پس از آن درخانه‌ای واقع در میدان بهارستان (جنب مسجد و مدرسه سپهسالار) به تشکیل جلسات مجلس شورای ملی اختصاص یافت که تا انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷بیشتر جلسات در همان جا تشکیل می‌شد. این خانه توسط میرزا مهدی خان شقاقی برای میرزا حسین خان سپهسالار مشیرالدوله (صدراعظم معروف دوره ناصری) بنا شده بود که پس از مرگ مشیرالدوله تا قبل از آغاز به کار مجلس غلام‌علی خان ملیجک و همسرش اخترالدوله (دختر ناصرالدین شاه) در آن می‌زیستند. ترکیب مجلس اول به این شکل بود: ۲۶% نمایندگان روسای اصناف، ۲۰% روحانیون و ۱۵% از تجار بودند. نخستین وظیفه مجلس تنظیم سندی بود که بعداً به قانون اساسی شهرت یافت. مظفرالدین شاه قانون اساسی را در ۹ دی، پنج روز قبل از مرگش، امضا کرد. پس از آن نمایندگان کوشش خود را مصروف تدوین و تنظیم سند نهایی موسوم به متمم قانون اساسی نمودند. شاه جدید (محمدعلی شاه) ابتدا از تأیید متمم قانون اساس امتناع کرد، اما چون با اعتراض مردم در شهرهای عمده به خصوص تهران، تبریز، اصفهان، شیراز، مشهد، انزلی، کرمانشاه، کرمان و رشت مواجه شد، عقب نشست؛ در مجلس ملی حضور یافت، عهد کرد به قانون اساسی احترام گذارد و مهر سلطنتی را به متمم قانون اساس زد ،مجلس اول پس از حمله قوای قزاق به مجلس در تیرماه ۱۲۸۷ تعطیل شد. این تعطیلی تا زمان فتح تهران و تشکیلمجلس عالی ادامه یافت.دراین مدت رؤسای مجلس اول عبارت بودنداز: مرتضی قلی خان هدایت1285-1286احتشام‌السطلنه۱۲۸6-۱۲۸7وممتازالدوله 1287-1288.

مجلس دوم

مجلس دوم در آبان ۱۲۸۸ گشایش یافت. بلافاصله به کابینه سپهدار رأی اعتماد داد و یپرم‌خان را رئیس نظمیه تهران قرار داد. مجلس دوم موفق شد وامی به مبلغ ۱،۲۵۰،۰۰۰ پوند از بانک شاهی برای بازسازی ساختار اداری وصول کند. همچنین یازده افسر سوئدی برای ایجاد نیروی ژاندارمری و شانزده متخصص مالی آمریکایی به ریاست مورگان شوستر برای سازماندهی مجدد نظام مالیاتی استخدام کرد. در مجلس دوم دو فراکسیون عمده حضور داشتند: یکی فرقه اعتدالی با ۵۳ نماینده و گرایش محافظه‌کار و دیگری فرقه دموکرات با ۲۷ کرسی و گرایش اصلاح‌طلب. برخی رهبران شاخص اعتدالیون عبارت بودند از: آیت‌الله بهبهانی، آیت‌الله طباطبایی، سپهدار اعظم، عبدالحسین میرزا فرمانفرما که حمایت روحانیون، تجار و پیشه‌وران را در پشت سر داشتند. پیشگامان فرقه دموکرات در مجلس نیز تقی‌زاده، محمدعلی تربیت، سلیمان اسکندری و محمدرضا مساوات بودند.برخورد اعتدالیون و دموکرات ها شدت یافت تا آنکه بهبهانی ترور شد.با حمله روس ها به بندرانزلی درآبان سال 1290والتیماتوم دادن آن ها مبنی براخراج شوسترودادن اختیار استخدام مستشاران خارجی ،مجلس زیرباراین التیماتوم نرفت.صدراعظم سمسام السلطنه و نایب‌السلطنه ناصرالملک به اتفاق سران بختیاری (امیر مفخم - امیر مجاهد - سردار جنگ- سردار ظفر )مجلس را تعطیل کرده نمایندگان را تهدید نمودند و با شرایط روس ها موافقت کردند(1).پس از انحلال مجلس دوم کمیسیون عدلیه به ریاست سیدحسن مدرس تشکیل جلسه می‌داد و توانست قانون تشکیلات عدلیه، محاکم صحیه و جناحی را تدوین و تصویب کند.[۱۷] دراین دوره رؤسای مجلس عبارت بودنداز: مستشارالدوله۱۲۸۸-۱۲۸۹وممتازالدوله -۱۲۹۰-1289.مجلس شورای ملی تاسال1293دوران فترت راگذراند تااینکه دراین سال مجلس سوم شوع به کارنمود.

مجلس سوم شورای ملی

دوره سوم مجلس شورای ملی در۱۴ آذر ۱۲۹۳) توسط احمدشاه قاجارو با حضور شصت و هشت نماینده افتتاح شدبا تغییرات درشرایط انتخاب شدن تغییراتی درطبقات مجلس بوجودآمد.تعداد اعضای فراکسیون دموکرات در مجلس سوم به ۳۱ نفر و اعضای اعتدالیون نیز به ۲۹ نفر تقلیل یافت. در این مجلس ۱۴ نفر نیز عضو فراکسیون هیأت علمیه بودند که رهبری آن با سیدحسن مدرس بود.آغازبه کارمجلس سوم همزمان با شروع جنگ جهانی بود.با توجه به ورودنیروهای دول متخاصم به ایران این مجلس نیزبیش ازیک سال دوام نیافت. رئیس مجلس دراین دوران حسین پیرنیابود.

مجلس چهارم

پس ازحدودهفت سال تعطیلی مجلس چهارم دراول تیرماه ۱۳۰۰ توسط احمدشاه قاجار گشایش یافت. محافظه‌کاران (وارثان فرقه اعتدالی) توانستند در مجلس چهارم اکثریت را به دست آورند؛نام حزب اصلاح‌طلب را برخود نهاده بودند. رهبران آن روحانیون بزرگ، تجار توانگر و اشراف زمیندار بودند، اشخاصی همچون سیدحسن مدرس، شاهزاده فرمانفرما، احمد قوام و مرتضی قلی‌خان بیات. نمایندگان محافظه‌کار، حداقل در ابتدا، همکاری خوبی با سردار سپه داشتند. آنان با ابقای رضاخان در وزارت جنگ، افزایش بودجه نظامی برای سرکوب شورشهای عشایری و دادن اجازه جمع‌آوری عواید حکومتی از املاک دولتی و مالیات غیرمستقیم به وزیر جنگ موافقت کردند و هزینه اعزام سالانه شصت افسر قشون برای تحصیل در آکادمیهای نظامی فرانسه را تصویب کردند. اما این همکاری در واپسین روزهای مجلس چهارم کمرنگ شد و رضاخان در انتخابات مجلس پنجم جانب اصلاح‌طلبان جوان حزب تجدد را گرفت.عمر مجلس چهارم در در ۳۰ خرداد ۱۳۰۲به پایان رسید.رئیس مجلس دراین ایام همچنان حسین پیرنیا بود.

ادامه دارد

1-ویکی پدیا ،دانشنامه آزاد