سیری درتاریخ تحولات سیاسی ایران (قسمت هشتم)

توضیحات

:::

دسته: مقالات |

منتشر شده در جمعه, 04 مهر 1393 20:46 |

در قسمت هفتم به طورمختصر ازدیاد وکم شدن ویا ادغام  وزارتخانه ها را از مشروطیت تا زمان پیروزی انقلاب بیان شد .یکی از وزارتخانه هایی که نقش اساسی درسیطره ونفوذ حکومت مطلقه وشخص شاه داشت وزارت دربار بود.

در بار سلطنتی قدیمی ترین وبا سابقه ترین نهاد تحکیم وحفظ قدرت ایل یا طبقه حاکم بود که از زمان روی کار آمدن خاندان پهلوی ،در بار از اعتباربیشتری بر خوردار گردید و به کانون اصلی  تصمیم گیری ها مبدل گشت .ریاست وزارت دربار با وزیر دربار بود که از میان معتمد ترین و وفادارترین شخصیت های در بار برگزیده می شد ومعمولاً قبل از وزارت در بار به بالاترین مقام سیاسی که نخست وزیری باشد می رسید . این امر هم در مورد محمد علی فروغی ، حسین علاء و امیر عباس هویدا وهم در مورد امیر اسد الله علم صادق بود. (1)

از میان وزرای در بار اسد الله علم جوانترین و با سابقه ترین وزیر دربار بود که از سال 1345تا سال1356 گه به علت مریضی استعفا داد ،این سمت را برعهده داشت وپس از آن هم معتمدترین شخص مورد اعتماد شاه بود .وزیر دربار می توانست دستور های مقامات دولتی را ملغی نماید . وزیر دربار در جلسات هیأت دولت شرکت نمی کرد. بودجه در بار غیر از بودجه های مخفی و بودجه ساز مان شاهنشاهی ، جمعیت خیریه فرح پهلوی ، اداره بیوتات سلطنتی ،بنگاه خیریه اشرف پهلوی، باشگاههای ورزشی دربار، هزینه های کاخ های سلطنتی و هزینه های جانبی دیگر دربار، از697میلیون ریال در سال 1351به 1397 میلیون ریال در سال 1353 رسید.(2)این در  حالی بود که از محل بنیاد پهلوی وکار های آزاد نیز هزینه های دربار ودرباریان تأمین می شد.(2)

سازمان بازرسی شاهنشاهی که در سال 1337 یک سال بعد از تآسیس ساواک وپس از کودتای نافرجام سپهبد قرنی بوجود آمد نقش نظارتی برنیروهای مسلح ودستگاههای دیگر و ممانعت از بوجود آمدن توطئه ها برعهده وبر ساواک نیز نظارت داشت و به هیچ نهادی پاسخگو نبود ورئیس آن حسین فردوست از هر کسی به شاد نزدیکتر بود.

قسمت دیگر دربار شاهنشاهی که در بعضی از امور از دربار وشخص وزیر دربار قدرتمند تر و مرتبط با شاه بود دفتر ویژه سلطنتی بود که رئیس آن نصرت الله معینیان که یک روز نامه نگار بود بر عهده داشت .بنیاد پهلوی که با بوجود آمدنش جانشین اداره ای به نام دفتر املاک اختصتاصی سلطنتی شد یکی دیگر ازسازمان های وابسته به دربار و نقش به حریان انداختن پول های حاصل از فروش املاک سلطنتی بر عهده داشت که تمام خاندان شاه و وابسسگان دربار درآن سرمایه گذاری نمودند و درظاهر یک مؤسسه خیریه بود .سالانه 40 میلیارد دلار کمک مالی از دولت دریافت می نمود.کارخانجات ، صنایع سیمان ،سازمان تآمین اجتماعی نشر کتاب 25 شهریور بزرگترین واحد صنعت وچاپ کتاب ،بانک ها ومؤسسات اقتصادی متعدد دیگری وابسته به این بنیاد بودند در واقع بنیاد پهلوی نبض اقتصادی مملکت را در دست گرفته بود .

خاندان سلطنتی هر کدام دفتر مخصوصی برای انجام امور تشریفاتی خود دایرنموده بودند که دربین این دفاتر ، دفتر فرح همسر شاه دارای قدرت واهمیت بیشتری بود که هوشنگ نهاوندی ریاست آن را برعهده داشت . این دفتر از بخش های مختلفی تشکیل شده بود .

علاوه بر در بار وسازمان های وابسته به آن که نقش اساسی در تحکیم یکه سالاری در مملکت ایفامی نمودند،ارتش ونیروهای انتظامی چون شهربانی ژاندار مری نیز در ایفای اقتدار شخص شاه از ابزارهای دیگر تحکیم ظل الهی شاه بودند .مهم تر از همه ی این ها سازمان اطلاعات وامنیت کل کشور(ساواک)که با هدف جاسوسی وضد جاسوسی در سال 1335با ریاست سپهبد تیمور بختیارتشکیل شد به مهمترین ابزار سرکوب واختناق  وایفای نقش پاسداری از تاج وتخت شاه مبدل گردید .

اولین دوره فعالیت ساواک که با ریاست تیمور بختیار آغاز وبا برکناریش در سال 13340به پایان رسید .ساواک سازمان منسجمی نداشت و باحدود 150 پرسنل اداره می شد . دومین دوره فعالیت ساواک با ریاست پاکروان شروع واز سال 1340 تا سال 1350 ادامه داشت در این مدت 10 ساله علاوه بر پاک روان به مدت 5 سال نعمت الله نصیری نیز در 5 سال دوم ریاست ساواک را برعهده داشت . در زمان ریاست این دونفر ،در اصل فردوست گرداننده اصلی ساواک بود واز طرف شاه مآموریت پیدا کرد تا سازمان ساواک راتجدید نماید. دراین دوره ساواک سازمان منسجمی یافت ابتدا مستشاران آمریکایی وسپس مستشاران اسرائیلی آموزش و هدایت ساواک را در راستای وظایفش بر عهده داشتند وتعداد پرسنل آن به 5 هزار نفر رسید .

سومین دوره فعالیت ساواک با ریاست ظاهری نصیری و هدایت فردوست ادامه داشت تا اینکه در اواخر سلطنت شاه با برکناری نصیری وریاست ناصر مقدم دوره چهارم فعالیت این سازمان آغاز می گرددکه مدت 22 ساله فعالیت ساواک با انقلاب ملت ایران به پایان می رسد .(4)

احزاب وتشکل های سیاسی

احزاب وتشکل های سیاسی در مملکت ما فراز وفرودهایی داشته اند . پس از نهضت مشروطیت حیات خود را آغاز نمودند ، باروی کار آمدن رضاخان سرکوب شدند ، پس از شهریور1320 بار دیگر جانی کرقتند اما با کودتای 28 مرداد 1332دوران منزوی نمودن احزاب به  منظور اعمال دیکتاتوری ویکه سالاری آغاز گشت . کودتای 28 مرداد1332شاه را برآن داشت تا این ابزارهای ایفاگر نقش نظارت مردمی راهر چه بیشتر محدود ومنکوب نماید وعلی رغم وجود احزاب دولتی ووابسته به دربارچون حزب وطن به رهبری سید ضیاء الدین ، شاه می کوشید تا اقتدار خودرا بیشتر اعمال نموده ونقش نظارتی مردم را کاهش دهد.برای نشان دادن چهره دمکراتیک از نظام شاهنشاهی مبادرت به ایجاد نظام دو حزبی به تبعیت از آمریکا نمود .دو حزب ملیون ومردم را پایه گذاری نمود .حزب ملیون نقش محافظه کاری و حزب مردم نقش چپ را بازی نمود .

اقبال هدایت حزب ملیون و اسد الله علم هدایت حزب مردم را برعهده داشتند .  هنگامی که این دو حزب به علت های مختلف از جمله تقلب در انتخابات ها و اشکارشدن این تقلب ها برای اذهان عمومی ،کارآیی خود را در راستای خدمت به سلطنت از دست دادند ،شا ه در سال 1339مبادرت به تشکیل حزب ایران نوین نمود. بنیان این حزب در سال 13340از کانون ترقی به رهبری حسنعلی منصور  نشأت گرفت . شاه در11 اسفند 1353علی رغم تأکیداتش بر حمایت از نظام چند حزبی به یک باره انحلال تمامی احزاب زا اعلام وحزب رستاخیز را تآسیس نمود.. تاسال 57این حزب سه کنگره را تشکیل دادودبیران کل آن عبارت بودند از:امیر عباس هویدا،جمشید آموزگارومعتضد باهری.

اولین دبیرکل حزب رستاخیز از همان ابتدای تشکیل دوجناح را در درون حزب ایجاد نمود، جناح سازنده به رهبری هوشنگ انصاری وجناح پیش رو به رهبری جمشید آموزگار.با انتخاب دبیرکل حزب به نخست وزیری شخص دیگری به عنوان دبیرکل برگزیده می شد.لذا با نخست وزیرشدن هویدا آموزگار دبیرکل شد وبا نخست وزیرشدن آموزگار معتضد باهر ی به جای او نشست .در 9مهر ماه سال 1357در واپسین روزهای عمر شاهنشاهی وبه اوج رسیدن مبارزات مردم ایران ،دکتر موسوی قائم مقام حزب رستاخیز وسناتور مجلس سنا انحلال حزب رستاخیزرا اعلام نمود .

این روند تشکیل احزاب فرمایشی وسر سپرده قدرت و سرکوب نمودن احزاب مستقل درایران نشان می دهد که هیچگاه چنین اقدامی که در راستای ایجاد یکه سالاری وقدرت مطلقه انجام می گیرد منتج به نتیجه نخواهد شدو این درسی است که حکومت ها معتقد به یکه سالاری باید از آن عبرت بگیرند .

ادامه دارد                     

1-سیر تحولات سیاسی اجتماعی ایران ،، دکتر سید علیرضا ازغندی ،صفحه237

2- سیر تحولات سیاسی اجتماعی ایران ، ذکتر سید خلیرضا ازغندی ، صفحه298

4- سیر تحولات سیاسی اجتماعی ایران،دکتر ازغندی ، صفحه269