کارتن‌خوابی جدی است

به‌دلیل سیاست‌زدگی آسیب‌های اجتماعی تا چند سال پیش پذیرفتن پدیده کارتن‌خوابی هنوز امری غیرممکن بود. کارتن‌خوابی از دید بسیاری پدیده‌ای جدی نبود تا اینکه حدود یک دهه پیش تعدادی از آنها در مقابل چشمان مردم یخ زدند و شاید بعد از این بحران بود که مسئولان پذیرفتند کارتن‌خوابی یکی از مشکلات اجتماعی است که باید به آن جدی نگاه کنند. سپس شهرداری با همکاری نیروی انتظامی ماشین‌هایی را در سطح شهر برای جمع‌آوری آنها به راه انداخت و در ابتدا چادرهایی را به‌عنوان گرمخانه برای این گروه از افراد برپا کرد و بعد از آتش گرفتن یکی از این چادرها ساختمان‌هایی به عنوان گرمخانه تاسیس شد. اما به اعتقاد کارشناسان مسائل اجتماعی این گرمخانه‌ها نمی‌تواند راه حل مفید و موثری برای برخورد با پدیده کارتن‌خوابی باشد. در ارتباط با این پدیده نیاز به اصلاح سیاست‌های اجتماعی احساس شود. وجود کارتن‌خواب‌ها به‌راحتی نشان‌دهنده نوعی نقص در عملکرد برخی نهادهاست. در عرصه آسیب‌های اجتماعی مانند کارتن‌خوابی یک نهاد خاص مثل مدیریت شهری نمی‌تواند متولی برنامه‌ریزی در برخورد با آن مشکل باشد چون، وقتی حمایت از آسیب‌دیدگان به‌طور کامل در اختیار نهادهای دولتی قرار دارد، این نهادها از دیدگاه منافع خود به آنها نگاه می کنند و در راستای اثبات کارآمدی خود حتی توان ارائه آمار حقیقی آسیب‌های اجتماعی را ندارند. سیاست‌گذاری به‌منظور مقابله با آسیب کارتن‌خوابی همچون سایر آسیب‌های اجتماعی نیازمند روند طولانی و پیچیده‌ای است. به عبارت دیگر، در موارد این‌چنینی سیستم مدیریت شهری کشور ما به تنهایی قادر به کنترل آسیب و ایجاد شرایط مطلوب نیست و نیاز به همکاری و همراهی جدی بخش خصوصی و سازمان مردم‌نهاد فعال در زمینه آسیب‌های اجتماعی دارد. به‌طور حتم، برنامه‌ریزی برای کاهش تعداد کارتن‌خواب‌ها بدون کمک خیرین و سازمان‌های مردم‌نهاد به راهکار پایداری نمی‌انجامد. امروزه سازمان‌های غیردولتی با تاثیرگذاری در وضع و اجرای سیاست‌های اجتماعی،در نقش‌های مختلفی مثل مشاور دولت، منتقد دولت و گاه حتی به‌عنوان بازوی اجرایی سیاست‌های اجتماعی دولت‌ها فعالیت دارند.وقتی مردم یک جامعه به حمایت از این آسیب‌دیدگان می‌پردازند، بسیار عمیق‌تر و کامل‌تر عمل می‌کنند. چون مردم در متن این آسیب‌ها قرار دارند، آنها را خوب می‌شناسند و برای حمایت از افرادی که دچار بحران هستند انگیزه‌های قدرتمندی دارند. اما متاسفانه نگاه کلی به مشکلات اجتماعی در کشور ما هنوز به شکلی است که اکثریت مردم برای خود، نقش و مسئولیتی در حل مشکلات اجتماعی قائل نیستند و باور دارند که مشکلات اجتماعی را دولت باید حل کند و راه‌حل هم این است که افراد آسیب‌دیده از سطح جامعه جمع شوند و جلوی چشم مردم نباشند. این نگرش هرچند با افزایش فعالیت سازمان‌های غیردولتی درحال تغییر است اما، هنوز احساس مسئولیت جمعی برای آن وجود ندارد چون معتقدند وجود کارتن‌خواب‌ها آسیب‌های جدی برای آنها در پی دارد. افراد فکر می‌کنند وجود گروهی کارتن‌خواب در یک محل می‌تواند برای وجهه محل، قیمت خانه‌ها و حتی بچه‌های خانواده دردسرساز باشد و در نهایت هم این مشکل باید توسط اشخاص دیگری که مسئولان هستند، حل شود. سیاست‌زدگی سیاست‌های اجتماعی  در میان مسئولان رسمی و متولیان مسائل اجتماعی ایران منجر به این دیدگاه شده است که مشکلات اجتماعی را باید تا حد امکان پنهان نگه داشت و در موردش صحبت نکرد و افراد آسیب دیده را باید به مراکزی برد که دیده نشوند. این نحوه نگرش در واقع مبتنی بر یک نگاه مطلق‌انگارانه از سیستم سیاسی است که انگار نشان دادن مشکلات اجتماعی نوعی ضعف محسوب می‌شود درحالی که، یک رویکرد اجتماعی بر اینکه درمورد مسائل اجتماعی به سرعت بحث و گفت‌وگو شود تاکید می‌کند. این رویکرد هم در آماده‌سازی جامعه و رویارویی با مشکل موثر است و هم برای جلب مشارکت‌های جامعه و برای برخورد صحیح با این معضل. بنابراین از این زاویه دید به‌کار بردن روش‌هایی برای جمع‌آوری کارتن‌خواب‌ها به این منظور که صرفاً در معرض دید نباشند، خطای بزرگی است و می‌تواند شرایط دشواری ایجاد کند.    

* رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران