موانع تحقیقات در دانشگاه‌ها

 

 

 

حیات غرب - دانشگاه از بدو شکل‌گیری خود دو وظیفه اصلی بر عهده داشت: آموزش جوانان علاقه‌مند به تحصیل و پژوهش در زمینه علوم نوین. متأسفانه دانشگاه‌های ما در بخش زیادی از دوران فعالیت خود، اهمیت بسیاری زیادی برای آموزش قائل بودند، اما در زمینه پژوهش فعالیت چندانی نداشتند. به‌همین‌دلیل هم بسیاری از کارشناسان، از دانشگاه‌های ما با عنوان «دبیرستان بزرگ» یاد می‌کردند. فعالیت‌نکردن در زمینه پژوهش دلایل بسیار داشت، از جمله نبود نیاز یا امکانات برای پژوهش. از طرف دیگر مسئولان و تصمیم‌گیران هم به اهمیت پژوهش واقف نبودند و در نتیجه در فرم‌های ارزشیابی فعالیت‌های استادان، موضوع انجام پژوهش یا دستاوردهای پژوهشی جایگاه چندان مهم و برجسته‌ای نداشت. طبق آمار، در سال‌های پیش از انقلاب پژوهش‌های چندانی در کشور صورت نمی‌گرفت. سال‌های اول پس از انقلاب نیز (به‌دلیل شرایط و وضعیت خاص کشور)، وضعیت پژوهشی دانشگاه‌ها چندان امیدوارکننده نبود، اما به مرور و با گذشت زمان و توسعه دانشگاه‌ها، شاهد رشد شدید و چشمگیر در زمینه پژوهش‌های دانشگاهی بودیم. یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش شدید پژوهش‌های دانشگاهی، افزایش تعداد دانشجویان در مقاطع تحصیلات تکمیلی (فوق‌لیسانس و دکترا)، بود. دانشجویان کارشناسی‌ارشد و به‌ویژه دکترا، خلاصه‌ای از دستاوردهای پژوهشی خود را به شکل مقاله در ژورنا‌ل‌های پژوهشی ارائه کردند و این‌گونه بود که کم‌کم تعداد مقالات پژوهشگران ایرانی در سطح جهان افزایش یافت. نکته جالب در این ماجرا اینکه از زمان آغاز پذیرش دانشجویان دکترا در ایران، استادان بر این باور بودند، برای آنکه مدارک این فارغ‌التحصیلان معتبر و قابل دفاع باشد، باید چند مقاله بین‌المللی ارائه دهند، اما بعضی از مدیران با توجه به اینکه ارائه مقاله (به‌ویژه توسط دانشجویان) تا آن زمان سابقه نداشت، این شرط را غیرضروری تشخیص دادند و مدعی شدند که وضع چنین شرط‌هایی، مانع‌هایی بر سر راه تحصیل دانشجویان پدید می‌آورد، اما به هر تقدیر دانشجویان توانستند از دل پژوهش‌های خود، مقاله‌هایی برای چاپ در نشریات و ژورنال‌های بین‌المللی استخراج کنند. کم‌کم دانشجویان ما راه و روش انجام یک تحقیق علمی دانشگاهی و انتشار مقاله‌ها را یاد گرفتند. هرچند این رشد شتابدار انتشار مقاله، نتایج بسیار دلگرم‌کننده‌ای داشت، اما موجب سوءتفاهم‌هایی نیز شده است. از جمله اینکه ناظران بین‌المللی با بررسی سرعت رشد یا شتاب انتشار مقاله‌ها در ایران و مقایسه آن با سرعت رشد تعداد مقاله‌های دیگر کشورها، اعلام کردند سرعت رشد تعداد مقاله‌های ایران ١٣برابر میانگین رشد جهانی است، اما در داخل کشور متأسفانه بعضی به اشتباه برداشت کردند که تعداد مقاله‌های چاپ‌شده در ایران ١٣برابر متوسط جهانی است و این آمار را به منزله پیشرفت و جهش علمی شگفت‌آور ایران تلقی کردند که تلقی نادرستی بود. چاپ این مقاله‌ها هرچند آثار مثبت بسیاری داشت (از جمله افزایش چشمگیر رتبه پژوهشی ایران و معرفی کشورمان به‌عنوان یکی از چهره‌های نوظهور در عرصه پژوهش‌های دانشگاهی)، اما عیب‌هایی هم داشت از جمله: 

١- کیفیت پایین مقاله‌ها: اصرار بیش از اندازه بر چاپ مقاله، به پدیده‌هایی مانند چاپ مقاله‌های بی‌کیفیت منجر شد. دانشگاهیان برای بررسی کیفیت مقاله‌ها، ملاک و معیارهایی دارند از جمله اینکه اگر کسی مقاله‌ای را منتشر کند و دیگران را به مقاله او ارجاع دهند، نشانه این است که آن مقاله مهم بوده است، اما اگر دیگران را به یک مقاله خاص ارجاع ندهند یعنی آن مقاله کیفیت زیادی نداشته و دیگر دانشمندان به این مقاله توجه نکرده‌اند. متأسفانه بسیاری از مقاله‌های پژوهشگران ایرانی ارجاع‌های زیادی ندارد. علاوه بر این بسیاری از مقاله‌ها در مجله‌هایی منتشر می‌شود که در بین پژوهشگران اعتبار چندانی ندارد یا حتی گفته شده است که می‌توان با پرداخت مبالغی، مقاله‌هایی را در بعضی از این مجله‌های بی‌اعتبار منتشر کرد. 
٢- تقلب در انتشار مقاله: شاید بتوان بی‌کیفیت‌بودن مقاله‌ها و پژوهش‌های دانشگاهی را توجیه کرد و پذیرفت، اما تقلب در انتشار مقاله از جمله پدیده‌هایی است که نه توجیه‌کردنی است و نه پذیرفتنی. البته این تقلب نیز خود انواعی دارد. از چاپ و انتشار مقاله دیگران به نام خود گرفته تا پرداخت وجه به دیگران برای تهیه یک مقاله و انتشار به نام خود. متأسفانه در سال‌های اخیر تعداد این گونه تقلب‌ها به شدت افزایش یافته و هرچند در بعضی موارد این تقلب‌ها افشا شد و پیامدهای بسیار منفی از جمله مخدوش‌شدن اعتبار پژوهشگران ایرانی را در سطح بین‌المللی در پی داشت، اما تاکنون برخورد مناسبی با این پدیده صورت نگرفته است. نشانه گستردگی این پدیده اینکه امروزه روی درودیوار مراکز دانشگاهی می‌توان شماره تماس و نشانی مؤسسه‌هایی را دید که با دریافت وجه برای هرکس که مایل باشد، مقاله تولید می‌کنند. جالب آنکه قانون عرضه و تقاضا در این اینجا نیز صادق است و با ازدیاد این مراکز، هزینه تولید مقاله هم به شدت کاهش یافته است. امروزه هرکسی می‌تواند به خیابان انقلاب تهران برود و با پرداخت مبلغی در حد یک‌میلیون تومان، مقاله‌ای برای دفاع تز فوق‌لیسانس تهیه کند. برای مقاله‌ای در حد دکترا هم کمی باید به این مبلغ افزود. متأسفانه تاکنون مسئولان نتوانسته‌اند به شکل شایسته‌ای با این پدیده برخورد کنند. 
٣- تکراری و بدون کاربرد‌بودن پژوهش‌های دانشگاهی: یکی از مهم‌ترین ایرادهای این‌گونه پژوهش‌ها این است که کاربردی در صنایع یا دستگاه‌های اجرایی ندارد. بسیاری از پایان‌نامه‌ها در قفسه کتابخانه‌ها جا خوش کرده‌اند و کمتر کسی به آنها مراجعه می‌کند. گویا تاکنون کسی نتوانسته است راه‌حلی برای کاربردی‌نبودن پژوهش‌ها ارائه کند. از یک طرف دانشگاه‌ها مدعی هستند صنایع به توانایی آنها اعتماد ندارد و کارهای پژوهشی خود را به آنها نمی‌سپارند و از طرف دیگر صنایع هم مدعی هستند دانشگاه‌ها نمی‌توانند پژوهش‌هایی انجام دهند که موجب بهبود کیفیت فرایند یا محصولات تولیدی شود. 
٤- وابستگی شدید به بودجه‌های دولتی: باتوجه به آنکه امروزه بسیاری از مراکز دانشگاهی در سراسر جهان برای تأمین بودجه خود، مستقل از دولت عمل می‌کنند، دانشگاه‌های ایران به شدت به بودجه‌های دولتی وابسته هستند. به‌همین‌دلیل بسیاری از کارشناسان بین‌المللی، ساختار نهادهای پژوهشی در ایران را متزلزل توصیف می‌کنند. به باور آنها این وابستگی به بودجه‌های دولتی باعث می‌شود زمانی که درآمدهای دولت کم است (مانند وقتی که قیمت نفت کاهش می‌یابد)، یا زمانی که هزینه‌های دولتی زیاد می‌شود، بودجه اختصاص‌یافته به مراکز دانشگاه کم شود که همین موضوع کاهش کیفیت و کمیت پژوهش را در پی دارد. این در حالی است که امروزه بسیاری از مراکز دانشگاهی و پژوهشی در جهان، با اتخاذ رویکردهای موفق توانسته‌اند برای خود درآمدزایی کنند. (البته در این موارد، برخلاف دانشگاه‌های ایران، دریافت شهریه از دانشجویان، بخش کوچکی از کل درآمد را تشکیل می‌دهد.) 

 

 

 

اضافه کردن نظر

کد امنیتی
تازه سازی