برای شروع صحبت بهتر است با مفهوم ایمنی در پرواز بیشتر آشنا شویم.
با توجه به ساختار و کارکرد کلی هواپیما و با در نظر گرفتن این نکته که هر هواپیمای مسافربری بین صدتا٥٠٠مسافر دارد، درمی‌یابیم که ایمنی هواپیما موضوع بسیار مهمی است. ایمنی پرواز به چند شاخه کلی تقسیم می‌شود، از جمله اینکه هرخلبان خودش باید بر کارکرد بخش‌های مختلف هواپیما نظارت داشته باشد و در صورت بروز مشکل، زود متوجه شده و آن مشکل را برطرف کند. از طرف دیگر از بیرون نیز باید بر کار پرواز هواپیماها نظارت کرد که این کار را بخش مراقبت پرواز انجام می‌دهد.
 فرض کنید هواپیمایی می‌خواهد از تهران به شیراز سفر کند، مراحل پرواز این هواپیما را با تکیه بر موضوع ایمنی شرح دهید.
هر هواپیمایی پیش از هر پرواز باید طرحی به نام طرح پرواز تهیه کند و اولین چیزی هم که باید ارایه دهد، همین طرح پرواز است. در طرح پرواز، اطلاعات کلی و مهم پرواز مانند شهرهای مبدا و مقصد، سطح پرواز، مسیر حرکت، زمان روشن کردن موتورها و زمان رسیدن به مقصد، مشخص می‌شود. این طرح پرواز را به دوایر مراقبت پرواز ارایه می‌دهند و با استفاده از این طرح پرواز، بر ایمنی آن نظارت می‌کنند. این طرح پرواز را می‌توان از یک ماه قبل از پرواز هم تنظیم کرد و ارایه داد، اما نکته مهم این است که هواپیما در زمان موعود، فرصت کمی دارد که برای پرواز اعلام آمادگی و طرح پروازش را اجرایی کند، در غیر این صورت طرح پرواز باطل می‌شود و باید طرح پرواز دیگری را ارایه کرد. در این حالت به هواپیما یک کد شناسایی می‌دهند که هر هواپیمایی را در صفحه رادار با استفاده از همین کد، شناسایی می‌کنند. خلبان پس از دریافت کد شناسایی با بخش زمینی کنترل پرواز تماس می‌گیرد. کنترل زمینی، کارش این است که بر حرکت هواپیما در زمین فرودگاه نظارت کند تا در این مرحله مشکلی برایش پیش نیاید یا مثلا به هواپیمای دیگری برخورد نکند. وقتی هواپیما به باند پرواز رسید، فرکانس دیگری به هواپیما می‌دهند که می‌تواند از آن طریق با برج مراقبت در تماس باشد. برج مراقبت بر کار هواپیما برای پرواز یا فرود نظارت می‌کند و اجازه این کارها را می‌دهد. وقتی هواپیما از زمین بلند شد کار مراقبت پرواز را دایره دیگری به نام رادار پروازهای خروجی برعهده می‌گیرد. تا این قسمت می‌شد هواپیما را از برج مراقبت با چشم دید، اما رادار پرواز، دیگر هواپیما را با چشم نمی‌بیند بلکه هر هواپیمایی را به‌صورت یک‌نقطه روی صفحه نمایشگر خود می‌بیند. در این مرحله هر هواپیمایی را با کد خاص آن شناسایی می‌کنند. در کنار این کد، اطلاعاتی مانند مدل هواپیما، سرعت و ارتفاع هواپیما نیز مشخص است. پس از آنکه هواپیما فاصله مشخصی از فرودگاه را طی کرد، به یک دایره دیگر کنترل پرواز منتقل می‌شود که سنتر نام دارد. کل ایران به هفت‌بخش تقسیم شده است که هرکدام از آنها کار نظارت بر پرواز هواپیماها و ایمنی آن هواپیماها را برعهده دارند. اگر در مسیر پرواز، منطقه پرواز ممنوع یا منطقه خطر وجود داشته باشد، سنتر این موارد را به هواپیما اطلاع می‌دهد. وقتی که هواپیما به فرودگاه مقصد رسید، کار نظارت بر هواپیما را رادار ورودی برعهده می‌گیرد. در فرودگاه‌های بزرگ که تعداد پرواز در روز بسیار زیاد است، فرود هواپیماها هم باید با نظم و ترتیب خاصی باشد، به همین دلیل هر هواپیما برای فرود باید با فرودگاه هماهنگ باشد و منتظر اجازه فرود بماند. هواپیما در آخر کار فرود با برج مراقبت فرودگاه مقصد در تماس است و اجازه فرود روی باند را می‌گیرد. بعد هم به کنترل زمینی فرودگاه متصل می‌شود که این بخش هم هواپیما را به مکانی هدایت می‌کند تا مسافران پیاده شوند. وقتی که موتور هواپیما خاموش شد، ترانسپوندر هم که کد هر پرواز هواپیما را ارسال می‌کند، خاموش می‌شود و به‌لحاظ نظارتی و ایمنی، پرواز به اتمام رسیده است.
 خلبان هواپیما چه موقعی اعلام وضعیت اضطراری می‌کند؟
اینکه خلبانی بخواهد اعلام وضعیت اضطراری کند به عوامل زیادی بستگی دارد، مثلا زمانی که خلبان بویی استشمام می‌کند اما هنوز دلیل و منشأ این بو را نمی‌داند ولی حدس می‌زند که ممکن است دلیل آن آتش‌سوزی در هواپیما، سوختگی غذا در آشپزخانه هواپیما یا مواردی از این دست باشد. در این حالت به برج مراقبت اعلام می‌کنیم «پن‌پن» یعنی مشکل داریم. ولی فرض کنید مسافری دچار یک مشکل پزشکی شده است و هر لحظه ممکن است جانش را از دست بدهد یا زمانی که یک موتور هواپیما آتش می‌گیرد و از کار می‌افتد یا دیگر کارآیی ندارد یا یکی از خلبان‌ها دچار مشکل پزشکی می‌شود و دیگر نمی‌تواند کارش را به نحو موثری انجام دهد؛ در این حالت خلبان با گفتن «میدی‌میدی» اعلام وضعیت اضطراری می‌کند. در این حالت کنترل پرواز، همه پروازهای دیگر را کنار می‌گذارد و اولویت را به هواپیمای در حالت اضطرار می‌دهد. در این حالت همه هماهنگی‌ها انجام می‌شود و هواپیما در کمترین زمان به سلامت در فرودگاه می‌نشیند. البته نکته مهم این است که گفتم همه هواپیماها یک کد شناسایی چهار رقمی دارند که ترانسپوندر هواپیما آن را اعلام می‌کند. در مواردی که برای هواپیما وضعیت اضطراری پیش بیاید، خلبان این کد را عوض می‌کند و یک عدد چهار رقمی دیگر را وارد می‌کند. در این حالت حتی اگر خلبان با فرودگاه ارتباط رادیویی و کلامی هم نداشته باشد، فرودگاه متوجه بروز مشکل در هواپیما می‌شود. در این حالت نقطه نشانگر این هواپیما روی صفحه رادار فرودگاه قرمز می‌شود و آلارم می‌زند.
 مثلا چه مشکلی ممکن است پیش بیاید که خلبان اعلام وضعیت اضطراری کند؟
در هنگام پرواز، مشکلات بسیاری ممکن است پیش بیاید از جمله اینکه ممکن است به‌دلیل پوسیدگی بدنه، بخشی از آن کنده شود یا در اثر برخورد یک‌شی مانند یک‌پرنده، حفره‌ای در هواپیما ایجاد شود. در این حالت به‌دلیل ارتفاع بسیار زیاد پرواز (مثلا ١٠تا ١٢کیلومتری سطح زمین) فشار هوای کابین به شدت افت می‌کند و کسی نمی‌تواند نفس بکشد. در این حالت خلبان با ارایه یک کد خاص دیگر اعلام وضعیت اضطراری می‌کند و ارتفاع هواپیما را کم می‌کند. البته این را هم تاکید کنم در صورت بروز هرگونه مشکل، دستورالعمل خاصی وجود دارد که مثلا میهمانداران باید چه کنند و چگونه با مسافران ارتباط داشته باشند و آنها را چگونه راهنمایی کنند. در حالتی که یک هواپیما به هر دلیلی ارتفاع یا مسیر پروازش را عوض کرد، کنترل پرواز این موضوع را به همه پروازهای آن منطقه اطلاع می‌دهد و از آنها می‌خواهد مسیرشان را در صورت امکان، عوض کنند تا به این هواپیما برخورد نکنند.
 برخی حدس می‌زنند هواپیمای مالزی به‌دلیل بدی آب‌وهوا دچار مشکل شده است. هواپیماها چگونه با مشکل بدی آب‌وهوا روبه‌رو می‌شوند؟
امروزه همه هواپیماهای مسافری در بخش دماغه خود رادار تشخیص وضعیت آب‌وهوا دارند. این رادار اطلاعات بسیاری از جمله رطوبت هوا را مشخص می‌کند. این رادار می‌تواند وضعیت‌هایی مانند وجود ابرهای کومولونیمبوس را به خلبان اطلاع دهد. این ابرها بنا به دلایلی از جمله وجود رطوبت زیاد، وجود بار الکتریکی به‌دلیل حرکت دایم و پیوسته مولکول‌های هوا و همچنین وجود جریان‌های شدید هوا، هنگام وقوع پدیده رعد و برق بسیار خطرناک هستند. یک‌بار یک هواپیمای ایرفرانس وارد این نوع ابر شد که به‌دلیل این جریان‌های شدید هوا در نهایت متلاشی شد. در چنین حالتی خلبان برای آنکه وارد این ابرها نشود، از کنترل پرواز درخواست انحراف از مسیر می‌کند. در چنین وضعیت‌هایی به دلیل اهمیت موضوع و لزوم تغییر مسیر، مرکز کنترل ترافیک هوایی هم موافقت می‌کند و هواپیما تغییر مسیر می‌دهد.
 اگر بخش‌های مختلف هواپیما مانند موتور دچار مشکل شود، خلبان چگونه متوجه بروز مشکل می‌شود؟
می‌توان گفت، در همه بخش‌های هواپیما سنسورها یا حسگرهای ویژه‌ای وجود دارد که اطلاعات مربوط به آن قسمت را به خلبان می‌رساند. همه قسمت‌های هواپیما از درون کابین گرفته تا طرز کار موتور و حتی دستشویی هواپیما حسگر دارد، حتی در قسمت بار هواپیما هم حسگرهایی هست که مثلا بروز آتش‌سوزی یا تولید دود را به خلبان اطلاع می‌دهد. از حسگرهای مهمی که باید خیلی به آن توجه کرد، حسگرهای مربوط به حرارت موتور است. موتور در درجه‌حرارت خاصی کار می‌کند، همچنین گازهای خروجی درجه حرارت خاصی دارند و خلبان با بررسی اطلاعات مربوط به درجه‌حرارت موتور یا گازهای خروجی، می‌تواند از درستی کار موتور مطلع شود. البته در هواپیماهای جدید تا حتی پیش از آن که یک بخش وارد مرحله بحرانی شود به خلبان اطلاع می‌دهند. در این حالت خلبان می‌تواند با رجوع به کتاب‌های راهنما و اجرای دستورالعمل‌های ارایه‌شده مشکل را حل کند. علاوه‌بر این هر خلبانی در دوره‌های شش ماهه با دستگاه‌های شبیه‌ساز پرواز کار می‌کند و با این موارد اضطراری آشنا شده و راه مقابله با این وضعیت را در عمل تمرین می‌کند.
 وقتی هواپیما‌یی روی اقیانوس پرواز می‌کند، اگر مشکلی برایش پیش بیاید، با توجه به اینکه روی آب است و فرودگاهی در دسترس نیست، هنگام رویارویی با مشکلات چه‌کار می‌کند؟
با توجه به همین بعد مسافت و در دسترس نبودن فرودگاه در بین راه، قوانین بسیار سختی را برای هواپیماهایی که در این مسیر پرواز می‌کنند، در نظر می‌گیرند. در زمان‌های گذشته فقط هواپیماهایی اجازه داشتند که بین اروپا و آمریکا و بر فراز اقیانوس آرام یا اقیانوس‌اطلس پرواز کنند که چهار موتور داشته باشند. اما امروزه هواپیماهایی که دو موتور داشته باشند هم در صورت دارابودن ویژگی‌های خاصی می‌توانند بر فراز اقیانوس پرواز کنند. یکی از شرایط این است که هواپیماهای دوموتوره‌ای بتوانند فقط با یک موتور روشن، دو ساعت پرواز کنند. هواپیماهایی مانند ایرباس یا بوئینگ بسیاربسیار پرتوان هستند و اگر به هر دلیلی یکی از موتورها از دست برود، هواپیما دچار وضعیت بحرانی نمی‌شود و می‌تواند با همان یک موتور روشن هم به مسیرش ادامه دهد. خلاصه آنکه فقط هواپیماهایی با مشخصات فنی خاصی می‌توانند در این مسیرها پرواز کنند.