دیدبان: وقوع انقلاب های عربی در کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا یک پیامد بسیار مهم در برداشت و آن اینکه؛ اخوان المسلمین به عنوان یک جریان اسلامگرای قدرتمند توانست در برخی از کشورهای مذکور قدرت را در اختیار گرفته و قوه مجریه و مقننه را تصاحب کند. اما همزمان با نمایان شدن ناکارآمدی این جریان به ویژه در مصر، بتدریج زمینه های مخالفت با اخوان پدیدار شد و عزل محمد مرسی، رئیس جمهور پیشین مصر، نقطه عطفی برای محو شدن جریان اخوانی در عرصه قدرت گردید. به این ترتیب، اخوان المسلمین به یکباره در کشورهای انقلابی منطقه منفور واقع شد و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز که از این رویداد خوشحال بودند، با صرف دلارهای نفتی خود بر آتش این مخالفت­ها افزودند. در این میان، برخی گروه های سیاسی و مذهبی در کشورهای عربی نقش اصلی را در ضدیت با اخوان المسلمین بر عهده دارند. 

جریان سکولار

بدون استثناء در همه کشورهایی که اخوان المسلمین حضور دارد، گروه های سکولار شامل لیبرال ها و چپ ها از مخالفان جدی آن به شمار می روند. گروه های سکولار بر این باورند که پروژه «اسلام سیاسی» اخوان المسلمین به دنبال حذف دیگر گروه های سیاسی از صحنه رقابت است. این گروه ها که غالباً مورد حمایت کشورهای غربی قرار دارند، تشکیل حکومت اسلامی از سوی اخوان المسلمین را خطری جدی می دانند و با تبلیغ و تاکید بر استبداد مذهبی و سیاسی نهفته در اندیشه اخوان المسلمین، سعی در جذب اقلیت های قومی و مذهبی از قبیل قبطی ها، صوفیه و دیگر گروه های میانه رو دارند.

جریان سلفی

جریان سلفی با دو انگیزه سیاسی و دینی به مخالفت با اخوان المسلمین می پردازد. سلفی ها اندیشه های اخوان المسلمین را در حوزه دینی ترکیبی از تفکرات سکولار و دینی می دانند؛ بگونه ای که آن را رقیب گفتمان سنت گرای خود می پندارند و از تسلط اخوانی ها بر عرصه دینی کشورهای عربی نگران هستند. همچنین، معتقدند که چنانچه اخوان المسلمین دارای قدرت سیاسی باشد به مراتب راحت تر و سریع تر این پروسه طی خواهد شد. لذا با هر گونه قدرت گیری اخوانی ها در کشورهای عربی مخالف هستند.

سازمان های اطلاعاتی

از منظر سازمان های اطلاعاتی و امنیتی کشورهای عربی اساساً فعالیت اخوان المسلمین به دلایل متعدد از جمله داشتن تشکیلات منسجم، تلاش برای برپایی حکومت اسلامی، سابقه فعالیت های مسلحانه و ... بصورت بالقوه یک تهدید علیه امنیت ملی کشورهای عربی  محسوب می شود. اگرچه، کارنامه اخوان المسلمین نیز قبل و بعد از انقلاب های عربی در بردارنده اقداماتی علیه دولت های حاکم بوده است. لذا طبیعی است که ساختار سکولار سازمان اطلاعاتی عربی با فعالیت این چنین گروهی مخالف باشد. علاوه بر این، سازمان های اطلاعاتی در کشورهای عربی عموماً کارگزار قدرت های عربی و غربی هستند. به عنوان مثال، نقش سازمان های امنیتی عربستان و آمریکا در تعیین ماموریت برای سازمان اطلاعاتی دیگر کشورهای عربی از اهمیت به سزایی برخوردار است.

جوانان انقلابی

جریان دیگر که بعد از انقلاب های عربی در منطقه وارد عرصه سیاسی شده جریان جوانان انقلابی است. بخش‌هایی از این جوانان دارای گرایش های ضد اخوانی هستند و هرگاه احساس می‌کنند که انقلاب می‌خواهد از ریل اصلی خود منحرف شود، به میادین آمده و با راه‌اندازی اعتصابات و تجمعات به دولتمردان فشار وارد کرده و حتی بعضا موفق به تحمیل خواسته های خود می‌شوند. به اعتقاد این جوانان، اخوان المسلمین در چند سال اخیر نتواسنته است کارنامه موفقی از خود ارائه دهد و بیشتر به دنبال منافع گروهی و حزبی خود بوده است تا حل مشکلات جوامع عربی. لذا از این منظر، اخوان المسلمین را نمی توان یک جریان ناب انقلابی به شمار آورد.

با توجه به آنچه تا کنون بیان گردید، گروه های ضد اخوان المسلمین به طرق مختلف سعی در به انزوا کشاندن این جریان در منطقه داشته و در این مسیر از روش های مختلفی استفاده می کنند که برخی از آنها به شرح زیر می باشد:   

یک - تاسیس تشکل­های مردمی

یکی از رایج­ترین شیوه ها برای مبارزه با اخوان المسلمین در کشورهای عربی تاسیس تشکل های مردمی با ساختار و شخصیت های کاملاً شناخته شده است. از جمله این تشکل ها می توان به "جبهه مردمی مخالفت با اخوانی کردن مصر"[1] اشاره کرد. این تشکل از ابتدای تاسیس هدف خود را کشف و بازگویی طرح های اخوان المسلمین برای نفوذ در ارکان دولت مصر اعلام کرده بود و با برکناری این جماعت از قدرت بر حجم فعالیت های خود افزود؛ بگونه ای که اقدام به انتشار اسناد و مدارک مربوط به تحرکات تروریستی اخوان المسلمین در داخل و خارج مصر نمود. در این راستا، "محمد سعد خیر الله" مؤسس جبهه می گوید: این تشکل بعد از اعلام نتایج انتخابات پارلمانی سال 2012م تاسیس شد و بالغ بر 12 هزار نفر از جوانان مصری با گرایش های سیاسی مختلف بدان پیوستند.

محمد سعد خیر الله

دکتر طارق محمود مشاور حقوقی جبهه نیز در اواسط ژوئیه 2014م طی سخنانی اذعان داشت: "جبهه اقدام به ارسال گزارش های مصور و آماری برای سازمان های بین المللی همچون عفو بین الملل، نمایندگی عالی حقوق بشر، گروه بحران های بین المللی و همچنین برخی شخصیت های مطرح در زمینه حقوق بین الملل پیرامون اقدامات تروریستی اخوان المسلمین نموده است. ما امیدواریم که این الگو در دیگر کشورهای عربی از جمله لیبی نیز مورد توجه واقع گردد". در حال حاضر "جبهه مردمی مخالفت با اخوانی کردن لیبی"  به رهبری "ناصر الهواری" دفتر مرکزی خود را در قاهره تاسیس کرده است.

دو - تاسیس جریان­های حزبی فرا منطقه ای

فضای ضد اخوانی در برخی کشورهای عربی منطقه باعث شده است تا برخی احزاب معارض اخوان با دعوت از دیگر احزاب و جریانهای همسوی خود در کشورهای همجوار اقدام به تشکیل جریان های حزبی منطقه ای مخالف اخوان نمایند. اگرچه تا کنون این قبیل جریانهای حزبی به منصه ظهور نرسیده است، اما زمینه های آن در حال حاضر فراهم است. به عنوان مثال، حازم عمر رئیس حزب "الشعب الجمهوری" مصر با دعوت از احزابی همچون حزب "نداء" تونس و حزب "الشعب الجمهوری" ترکیه خواستار برگزاری کنفرانسی مشترک جهت همگرایی حزبی منطقه ای علیه اخوان المسلمین شده است.  

سه - تاسیس کمپین های ضد اخوان در فضای مجازی

از دیگر انواع روش های مخالفت با اخوان المسلمین در کشورهای منطقه می توان به تشکیل کمپین های ضد اخوان در فضای مجازی اشاره کرد. با نگاهی به شبکه های اجتماعی مجازی از جمله فیس بوک به راحتی می کمپین های متعدد ضد اخوان به ویژه در کشورهای یمن و لیبی را جستجو کرد. به عنوان مثال در یمن دو کمپین "باهم علیه اخوان المسلمین در یمن"[2] و "جنبش تمرد علیه اخوان در یمن"[3] فعالیت گسترده ای در این زمینه دارند. علاوه بر این، در کشور لیبی نیز بعد فضای ضد اخوان المسلمین بعد از فعال شدن ژنرال حفتر و عملیات "کرامت لیبی" به اوج خود رسیده است، بگونه ای که کمپین هایی تحت عنوان "علیه اخوان در لیبی"[4]، "اخوان المسلمین لیبی سقوط می کند"[5] و "باهم علیه اخوان المسلمین در لیبی"[6] از معروف ترین و پر بازدید ترین صفحات فیس بوک به شمار می روند که توسط جوانان لیبیایی اداره می شوند.  

جمع بندی

با توجه به شرایط فعلی برخی کشورهای عربی همچون مصر، تونس، لیبی و .. که موج اخوان ستیزی در آنها شکل گرفته است، می توان ادعا نمود که این وضعیت در آینده تشدید خواهد شد. به نظر دیدبان این در حالی است که راهبرد اخوان المسلمین برای کسب اکثریت در انتخابات های پارلمانی آینده به علاوه اعمال خشونت و عدم موافقت با موضوع آشتی ملی نیز باعث حساسیت مضاعف کشورهای اخوان ستیز گردیده است. لذا انتظار می رود که دولت های عربی با دادن چراغ سبز به جریان های ضد اخوان مسیر همواری را برای توسعه فعالیت های آنها و بسیج اجتماعی مردمی در کشورهای مذکور فراهم نماید. در چنین شرایطی، بدیهی است که اخوان المسلمین چنانچه بخواهد در عرصه قدرت سیاسی حضور داشته باشد، بایستی با عقلانیت بیشتر و اتخاذ سیاست های تعاملی با دولت و مردم وارد عمل شود.