حیات غرب - ماهي قرمز (كاراسيوس آراتيس) كه به آن ماهي طلايي نيز ميگويند از جمله نخستين ماهيهايي است كه توسط انسان در منزل نگهداري ميشود. بخشي از شهرت ماهي قرمز به مقاومت اين گونه برميگردد. ماهي قرمز حتي قادر است براي مدت كوتاهي در يك استخر پوشيده از يخ نيز زنده بماند.
ماهي قرمز پديده جديد هفت سين ماست
ماهي قرمز و آوردن آن سر سفره هفت سين رسمي جديد در فرهنگ ماست. زمان ناصرالدين شاه نقاش معروفي به نام كمالالملك سفره هفتسيني نقاشي كرده است كه در آن ماهي قرمز وجود ندارد. بنابراين ماهي قرمز يك پديده جديد در سنت هفت سين ماست. نگهداري ماهي قرمز تا حد زيادي بستگي به رفتار ما با آن دارد. من خودم ماهي قرمز دارم و سر سفره هفت سين آن را قرار ميدهم، اما اولا اينكه يكي نيست و حتما دوتا ماهي با هم نگه ميدارم و در درجه دوم آنها را در تنگي بزرگ نگه ميدارم. در كنار همه اين موارد اين ماهيها يك خط جانبي دو طرف بدنشان است كه از دهانشان تا دم آنها ميآيد، اين خط جانبي شوك و حركت را احساس ميكند، يعني اگر شما انگشتانتان را داخل آبي بزنيد توجه ماهي جلب شده و از آن طرف حوض به دليل حركت آب به سمتان حركت ميكند. تمام ماهيها و كوسهها اين حفره را در اطراف بدن خود دارند و اين خصوصيت باعث ميشود حشراتي مانند مگس وقتي داخل آب ميافتند ماهيها متوجه شوند. اين حفره باعث حساسيت زياد اين ماهيها شده تا جايي كه اگر از فاصله خيلي زياد آبي را داخل تنگي بريزيد كه اين ماهيها در آن قرار دارند اين ماهيها شوكه شده و سكته ميكنند. ماهيهاي قرمز داخل تنگ به غذا نياز دارند و برخي به غلط تصور ميكنند در تنگ آب، غذا وجود دارد و اين ماهيها ميخورند. بايد به اين ماهيها غذاي مخصوص ماهي بدهيد.
تقليل عمر ماهيهاي قرمز به يك ماه
ماهيهاي قرمز داخل تنگ بهتر است بيشتر از دو تاسه هفته داخل تنگ نباشند، من به شخصه دو تا سه هفته اين ماهيها را داخل تنگ نگه ميدارم و بعد آنها را داخل استخري كه داخل منزلم دارم مياندازم. اين ماهيها آنجا زاد و ولد ميكنند و در حال حاضر فكر ميكنم بالاي ۳۰۰ يا ۴۰۰ ماهي آنجا داشته باشم. بايد اين ماهيها رها باشند. من ديدهام يك ماه بعد از نوروز ماهي قرمز داخل تنگ به دليل اينكه اكسيژن داخل آب كم بوده روي آب آمده تا به سختي نفس بكشد. اين ماهيها وقتي روي آب ميآيند كه اكسيژن محلول در آب كم باشد و مجبور باشند از اكسيژن سطح آب تنفس كنند. من حتي مدتي كارم اين بود كه بعد از عيد به مغازهها يا مكانهايي كه ماهي قرمز عيدشان را در تنگ نگه ميداشتند بگويم كه ماهي قرمزشان را به من بدهند تا آن را به استخر داخل منزلم ببرم و در آنجا رها كنم. ماهي قرمز تا ۳۰ سال ميتواند عمر كند، در حالي كه ما اين موجودات را به دليل اينكه در تنگ نگه ميداريم عمرشان را به يك ماه تقليل ميدهيم.
سمندر لرستان در معرض انقراض
رسمي عجيب و غريب در كنار ماهي قرمز و سفره هفت سين كه حيات وحش كشور را با خطر انقراض برخي گونههاي جانوري مواجه كرده، نگهداري سمندر و لاكپشت فانتزي در منزل و كنار سفره هفتسين است. سمندر لرستان گونهاي منحصر به فرد مربوط به لرستان است كه نسل اين جانور در حال حاضر به دليل شكار بيرويه آن در معرض انقراض قرار دارد. سمندر لرستان مربوط به آبشارهاي لرستان است و برخي افراد بياطلاع اين گونه طبيعي را به منزل آورده و در جايي كوچك نگه ميدارند كه اين باعث نابودي آن ميشود. لاكپشتهاي كوچك هم وقتي توسط انسانها به منزل آورده شدند مورد ظلمي بزرگ قرار گرفتند. اين موجودات مظلوم به دليل اينكه به خانه آورده ميشوند در فضاي خانه احساس بدي پيدا ميكنند و چون عادت به راهپيمايي دارند. اغلب در منازل گم ميشوند و بعد از مدتي جسد آنها گوشهاي پيدا ميشود. لاكپشتهاي كوچك به هر حال فضله توليد ميكنند و آوردن اين موجود كه جايگاه واقعي و محل زندگي او از خاك است به داخل منزل و فضاي خانه اشتباهي بزرگ است كه در كنار اينكه براي محيط زيست و خود اين موجود زنده اين وضعيت بد است براي خود انسان هم ضرر و بيماري به همراه دارد.
پرورش چند ميليون ماهي براي نوروز
من نميدانم مسئول واقعي آوردن حيواناتي مانند لاكپشت و سمندر به منزل چه كساني هستند و اين باندهاي خريد و فروش اين موجودات توسط چه افرادي شكل گرفته است، اما من اگربه جاي رئيس سازمان محيط زيست يا شهردار بودم دستور ميدادم اكيپهايي مامور اين شوند كه اين موجودات را گرفته و آزاد كنند و اين افراد را به زندان بيندازند. در آستانه عيد نوروز اين افراد تعداد چند ميليون ماهي پرورش ميدهند كه اين ماهيها تا يك روز قبل از نوروز خريدار دارند، اما به محض اينكه سال تحويل ميشود اين ماهيها هيچ طرفداري ندارند. يك روز بعد از عيد من حتي ديدهام كه اين موجودات را در جوي آبي كه كمتر از يك سانتيمتر آب داشته رها كردهاند و اين ماهيها در آن بالا و پايين ميپريدند. اين موجودات بيگناه به دليل اينكه بعد از عيد ديگر مشتري ندارند و براي فروشندگان به صرفه نيست كه آنها را با تانكر به همانجايي كه آنها را از آنجا آوردهاند ببرند، در جوي آب رها ميشوند و اين ظلمي بزرگ در حق طبيعت و محيط زيست است.
ميازار موري كه دانهكش است
به حق كه سالها پيش فردوسي شاعر بلندآوازه كشورمان درست فرمود: «ميازار موري كه دانهكش است / كه جان دارد و جان شيرين خوش است/ سياه اندرون باشد و سنگدل/ كه خواهد كه موري شود تنگ دل.» انسانهايي كه دروني سياه و قلبي سنگي دارند از اذيت و آزار ديگران لذت ميبرند، در حالي كه انسانهاي پاك كه قلبي وارسته دارند حتي در اين دنيا راضي به اين نيستند كه به مورچهاي آسيب برسانند و همه اين نگهبانيها از طبيعت و حفظ آن به فرهنگ و شعور ما انسانها برميگردد.
* مشاور رئيس سازمان حفاظت محيطزيست